Głową czy rękoma?
Opublikowano: 17 marca 2016

Zasady finansowania nauki określone są w ustawie oraz w rozporządzeniu w sprawie kryteriów i trybu przyznawania oraz rozliczania środków finansowych na naukę.

Minister nauki i szkolnictwa wyższego tworzy politykę naukową państwa, współpracując z gremiami skupiającymi naukowców. W realizacji zadań wspierają go także zespoły interdyscyplinarne i specjalistyczne, których zadaniem jest przede wszystkim ocena wniosków składanych przez jednostki naukowe.

Ministerstwo opracowuje dokumenty programowe, strategie i programy na poziomie krajowym i europejskim. Nadzoruje Narodowe Centrum Nauki oraz Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Wspiera udział polskich naukowców w „Horyzoncie2020” – największym w historii programie finansowania badań naukowych i innowacji w Unii Europejskiej.

Budżet „Horyzontu 2020” w latach 2014-2020 wynosi prawie 80 mld euro. Chodzi o stworzenie spójnego systemu finansowania innowacji: od koncepcji naukowej, poprzez etap badań, aż po wdrożenie nowych rozwiązań, produktów czy technologii. Ministerstwo Nauki zaproponowało działanie na rzecz Programu, opisane są w Pakcie dla „Horyzontu 2020”. Pod tym dobrowolnym zobowiązaniem do wspierania i aktywizacji zespołów badawczych w pozyskiwaniu pieniędzy ze wspólnego europejskiego budżetu na rozwój nauki podpisało się ponad 340 jednostek naukowych. Informacje o Programie znaleźć można w serwisie Krajowego Punktu Kontaktowego.

 Jedyna ścieżka

„Jak do tej pory polskiej gospodarce w nieznacznym stopniu udało się wejść na ścieżkę rozwoju opartego na innowacjach i wiedzy – jedyną ścieżkę, która może prowadzić do sukcesu rozwojowego kraju i dołączenia do grupy zamożnych krajów wysoko rozwiniętych” – napisał prof. Witold M. Orłowski w pracy „Komercjalizacja badań naukowych w Polsce. Bariery i możliwości ich przełamania”.

Jego zdaniem, kluczową rolę w tym zjawisku odgrywa rozpaczliwie niskie zainteresowanie gospodarki działaniami innowacyjnymi i komercjalizacją badań naukowych stawiające Polskę nie tylko na jednym z ostatnich miejsc wśród członków Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju i Unii Europejskiej, ale również daleko w tyle za znajdującymi się na zbliżonym poziomie rozwoju gospodarkami większości krajów Europy Środkowej.

Bez stopniowej zmiany w tej dziedzinie nie jest możliwe przestawienie polskiej gospodarki na tory konkurencji czynnikami innymi niż niskim kosztem pracy, a w ślad za tym niemożliwe jest na długą metę wyrwanie się Polski z „pułapki średniego poziomu dochodu”. Innymi słowy – więcej musimy zarabiać głową niż rękoma.

Przedsiębiorcy zwlekają

Publiczne wydatki na badania i rozwój w relacji do produktu krajowego brutto osiągnęły już w Polsce taką wysokość, jakiej w zasadzie należałoby się spodziewać przy obecnym poziomie rozwoju gospodarczego. Niezwykle niskie są natomiast prywatne wydatki na B+R w relacji do PKB. W kraju na poziomie rozwoju Polski należałoby oczekiwać wydatków biznesu na B+R kilkukrotnie wyższych, niż to ma miejsce w rzeczywistości.

Jeśli nie nastąpi wzrost skuteczności prowadzonej polityki np. poprzez ściślejsze niż dotąd powiązanie dofinansowania publicznego z wydatkami na badania sektora prywatnego, sytuacja zbytnio się nie poprawi. Warunkiem poprawy w tym zakresie jest wzrost prywatnych wydatków na B+R, czemu towarzyszyć powinny działania na rzecz poprawy stanu Kultury wynalazczości.

Przepływy środków na badania z przedsiębiorstw do wyższych uczelni i instytutów badawczych wynoszą w Polsce kilka setnych proc. PKB. Oznacza to, że rynek badań naukowych praktycznie nie funkcjonuje, zwłaszcza w odniesieniu do wyższych uczelni.

Bariery rozwoju rynku badań naukowych w Polsce

• Brak zainteresowania przedsiębiorców innowacjami,
• Niski rozwój kultury innowacyjności oraz niewielkie doświadczenie w zakresie współpracy biznesu z nauką,
• Słaby rozwój rynków finansowych w sferze finansowania innowacji,
• Niewielkie zainteresowanie materialne wynalazców komercjalizacją,
• Spadek jakości kapitału ludzkiego w instytucjach naukowych,
• Brak rynkowego zapotrzebowania na usługi brokerskie.

Źródło: Witold M. Orłowski: „Komercjalizacja badań naukowych w Polsce.
Bariery i możliwości ich przełamania”

Liczne źródła

Prowadzenie badań naukowych jest jednym z obszarów, w którym aktywni powinni być doktoranci oraz nauczyciele akademiccy. Badania generują jednak wysokie koszty i pozyskanie środków na ich prowadzenie jest dziś bardzo ważną umiejętnością. Najpierw trzeba jednak wiedzieć, gdzie można pozyskać środki na badania.

Źródeł finansowana badań jest wbrew pozorom całkiem sporo – twierdzi portal www.granty. – W niektórych sytuacjach kluczem jest usystematyzowanie wiedzy o instytucjach, z których można pozyskać środki na ten cel. Ciekawą próbę zebrania tych źródeł podjął zespół pod kierunkiem prof. dra hab. Michała du Valla z Centrum Badań nad Szkoleniem Wyższym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przedstawili on dwanaście źródeł finansowania badań. W zależności od ich rodzaju są to:

• badania podstawowe – Narodowe Centrum Nauki,
• badania strategiczne i rozwojowe – Narodowe Centrum Badań i Rozwoju,
• badania w zakresie nauk humanistycznych – Narodowy Program Rozwoju Humanistyki,
• badania zgodne z ogłoszonymi programami ministra – np. program „Mobilność plus”,
• badania zgodne z programami UE – programy finansowane ze środków UE,
• badania zgodne z ramowymi programami UE – programy ramowe (finansowane ze środków UE),
• badania zgodne z programami FNP – programy Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej,
• badania zgodne ze statutem i strategią uczelni – programy finansowane ze środków własnych uczelni,
• konkursy finansowane ze środków ministra, o których mowa w art. 18 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. – programy finansujące badania naukowe prowadzone przez młodych naukowców,
• spółki celowe – programy finansowane przez biznes,
• spółka typu spin-off – przedsiębiorczość akademicka,
• badania zlecone przez biznes, samorząd itp – kontrakty pozyskane przez uczelnię.

Nauka jest jednym z głównych czynników sprawczych postępu, rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego, a także rozwoju społecznego i kulturalnego.

Wyniki badań naukowych są źródłem przemian technologicznych, powstawania coraz to nowocześniejszych gałęzi gospodarki, w ramach których produkowane są nowe wyroby, wpływające na zmianę warunków życia poszczególnych grup społecznych – twierdzi Komitet Badań Naukowych. – Te prawdy, których wspominanie może zostać uznane za truizm znane są specjalistom, ale tylko w niewielkim stopniu szerszej opinii publicznej. Wydaje się, że nie są też dostatecznie bliskie ludziom funkcjonującym w różnych dziedzinach, także w polityce, w wolnorynkowych warunkach.

Czesław Rychlewski

Tagi: badania podstawowe, badania strategiczne i rozwojowe, badania w zakresie nauk humanistycznyc, badania zgodne z ogłoszonymi programami ministra, badanie, finansowanie badań naukowych, Horyzont 2020, innowacje, instytut badawczy, Komitet Badań Naukowych, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Narodowe Centrum Nauki, Narodowy Program Rozwoju Humanistyki, obsługa targów, ośrodek nowych technologii, patent, program „Mobilność plus”, programy finansowane ze środków UE, programy Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, spółka typu spin-off, targi, wystawcy, wystawy wynalazków, zgłoszenie patentowe