Targowica – czym była i jakie miała konsekwencje?
Opublikowano: 30 kwietnia 2019

Okres panowania Sejmu Czteroletniego w latach 1788-1792 wzbudził wśród polskiej szlachty wiele buntów. Głównym postulatem w czasie trwania jego obrad była próba wyzwolenia Rzeczypospolitej spod panowania rosyjskiego cara.

Co ciekawe spotkało się to nie tylko z oporem rodzimych magnatów, ale również przysporzyło ówczesnym władzom wielu zagranicznych wrogów. Targowica zwana również spiskiem magnackim była rezultatem nieporozumień i symbolem wewnętrznej zdrady. Chodziło przede wszystkim o obalenie Konstytucji 3 Maja.

Osłabienie hetmaństwa i propozycja Carycy Katarzyny II

Konfederacja targowicka była wynikiem dążeń do obalenia reform sejmu czteroletniego, które zagrażały pozycji hetmańskiej buławy w Rzeczypospolitej. Na prowadzenie w manifestacji swojego niezadowolenia wysunęli się szczególnie: Franciszek Ksawery Branicki oraz Seweryn Rzewuski. Ich działania poparła Caryca Katarzyna II, usprawiedliwiając się tym, że wspiera prawdziwych patriotów w walce z ograniczającym wolność sejmem. Uczyniła to w odpowiedzi na wystosowany w 1790 r. memoriał Rzewuskiego, w którym hetman prosił ją o pomoc w przywróceniu danych rządów, co było równoznaczne z zaprzepaszczeniem wszystkich sejmowych reform. Rosyjska władczyni była upatrywana jako wielka ratowniczka zbłąkanego polskiego narodu.

Konstytucja 3 Maja

Po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja w 1791 r. odłam magnatów wyrażających sprzeciw wobec postanowień ustawy zasadniczej rok później w Targowicy zawiązał spisek. Sprzymierzenie to miało na celu całkowite obalenie uchwał konstytucyjnych, przywrócenie dawnych rządów oraz podzielenie Rzeczypospolitej na autonomiczne prowincje.

Ostatecznie 27 kwietnia 1792 r. w Petersburgu rzekomo w imię zagrożonej Sejmem Czteroletnim wolności,  pomiędzy 13 polskimi magnatami a Rosją została zawiązana konfederacja, która była w stanowczej opozycji do Stanisława Augusta i Konstytucji 3 Maja.

W treści aktu konfederacyjnego znalazły się zarzuty dotyczące nieudolności w sprawowaniu władzy przez króla Stanisława Augusta, brak poszanowania dla praw szlacheckich czego najdobitniejszym przykładem miała być likwidacja prawa wolnej elekcji i liberum veto. Pomocy i opieki spodziewano się od Katarzyny Wielkiej. W wyniku nacisków ze strony magnaterii król Stanisław August przystąpił do konfederacji.

Skutkiem Targowicy było wprowadzenie w Rzeczypospolitej terroru, zniszczenie i rozgrabienie kraju przez okupanckie wojska Rosyjskie.

15 września 1793 konfederacja targowicka została rozwiązana przez Rosję, a w jej miejsce utworzono konfederację grodzieńską z postulatem zawiązania wiecznej przyjaźni polsko-rosyjskiej. Uchwalono wówczas traktaty rozbiorowe. W 1794 r. Przywódcy konfederacji targowickiej zostali publicznie straceni.