Smog – co to jest, jak powstaje i jak się przed nim bronić?
Opublikowano: 26 maja 2021

Smog występuje dość często w naszym kraju, co jest jedną z przyczyn niskiej jakości powietrza w Polsce – pod tym względem wypadamy niekorzystnie na tle innych krajów Unii Europejskiej. W wyniku wdychania smogu w Polsce umiera rocznie ponad 40 tysięcy osób, zwłaszcza starszych, dotkniętych problemami z układem oddechowym i dzieci. Czym w ogóle jest smog, dlaczego powstaje i czy można się przed nim skutecznie bronić? O tym opowiemy poniżej.

Co to jest smog?

Pod nazwą smogu kryje się zjawisko atmosferyczne stanowiące poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Jest to połączenie zgromadzonej w powietrzu pary wodnej i pyłowych zanieczyszczeń różnych frakcji, mające postać żółto-brązowej „chmury” lub mgły o bardzo charakterystycznym, nieprzyjemnym zapachu. Smog pojawia się najczęściej w okolicach zakładów przemysłowych, na terenach dużych aglomeracji miejskich oraz obszarach o wzmożonym spalaniu słabych jakościowo paliw. Nazwa tego zjawiska wzięła swój początek z połączenia dwóch angielskich słów – „smoke” i „fog”, które oznaczają dym i mgłę. W skład smogu wchodzą bardzo szkodliwe substancje jak m.in. tlenek węgla, tlenki azotu, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (głównie benzo(a)piren), dwutlenek siarki czy metale ciężkie. Głównym składnikiem smogu są jednak pyły zawieszone PM10 i PM2.5.

 

Typy smogu

Smog może występować w dwóch odmianach – typu londyńskiego i typu Los Angeles.

Smog typu londyńskiego (nazywany też smogiem redukującym lub zimowym) powstaje w okresie zimowym w wyniku nagromadzenia się zanieczyszczeń będących produktami spalania kiepskiej jakości paliw (sadza, tlenki węgla) oraz emisji dwutlenku siarki (SO2) i pyłów. Mogą one łączyć się z mgłą, tworząc zawieszone w powietrzu krople żrącego kwasu siarkowego (H2SO4). Smog londyński wziął swoją nazwę od tragicznego incydentu w 1952 roku, kiedy koncentracja dwutlenku siarki w Londynie osiągnęła bardzo wysoki poziom (3,5 mg/m3 powietrza), w wyniku czego trwający od 5 do 8 grudnia smog zabił około 4 tysiące osób. Warto tu jednak zaznaczyć, że nie było to pierwsze wystąpienie smogu zimowego – po praz pierwszy zaobserwowano go jeszcze w połowie XIX wieku. Jest to najczęściej występujący smog w Polsce.

Smog typu Los Angeles (znany też jako smog fotochemiczny lub letni) tworzy się przy wzmożonym ruchu ulicznym w miesiącach letnich, gdy temperatura osiąga 25-35°C, a prędkość wiatru nie przekracza 2 m/s. Warunki te umożliwiają reakcję tlenków azotu i węglowodorów ze światłem, w wyniku czego tworzą się groźne aldehydy, azotan nadtlenku acetylu i ozon. Powodują one m.in. silne bóle głowy, podrażnienia skóry i oczu, alergie oraz szkodzą roślinom i zwierzętom. Potoczna nazwa tego smogu wzięła się od miasta, w którym najczęściej występuje. Na początku powstawał wyłącznie w strefach subtropikalnych, jednak wraz z ociepleniem klimatu znacznie poszerzył swoją strefę występowania – obecnie jest odnotowywany nawet w Polsce.

Co prowadzi do powstawania smogu?

Sama obecność zanieczyszczeń w powietrzu nie wystarczy do formowania się smogu. Konieczne są również specyficzne warunki atmosferyczne, do których trzeba zaliczyć przede wszystkim:

• bezwietrzną pogodę,
• dużą wilgotność powietrza (zimowy tworzy się przy ok. 85%, a letni przy wilgotności do 70%),
• inwersję powietrza (czyli unoszenie się mas ciepłego powietrza nad zimnymi),
• ukształtowanie terenu (większe prawdopodobieństwo w obniżeniach terenu, np. w nieckach lub dolinach).

Jak zabezpieczyć się przed smogiem?

Mimo że świadomość dotycząca niebezpieczeństw, jakie niesie ze sobą smog, perspektywa ograniczenia i wyeliminowania tego zjawiska jest wciąż bardzo odległa z uwagi na stan i reakcyjność polskiej ochrony środowiska. Warto zatem odpowiednio się przygotować na wypadek jego wystąpienia. Oto kilka sposobów na zabezpieczenie siebie oraz swojego mieszkania:

Maski z filtrem

Gdy smog się już pojawi, trzeba ograniczyć wychodzenie na zewnątrz do minimum. Z domu nie powinny wychodzić zwłaszcza kobiety w ciąży, dzieci i młodzież, astmatycy, osoby starsze, alergicy oraz osoby cierpiące na zaburzenia układu krwionośnego lub oddechowego. Kiedy wyjścia nie da się uniknąć, powinno się wyposażyć w maseczki z wysokowydajnym filtrem HEPA (dostępne w aptekach) lub maski antysmogowe z wymiennymi filtrami. Najlepszym wyborem będą te zatrzymujące także drobne frakcje pyłów PM2.5.

Oczyszczacze powietrza

Urządzenia te filtrują powietrze, wchłaniając je i przepuszczając przez oddzielne lub zespolone elementy filtracyjne. Tak oczyszczone powietrze jest następnie wdmuchiwane z powrotem do pomieszczenia. Część modeli ma także funkcję jonizacji, czyli dodatkowego wzbogacania filtrowanego powietrza w jony ujemne. Niektóre są także wyposażone w funkcję nawilżania powietrza. Trzeba jednak pamiętać, że urządzenia te nie zastąpią wentylacji i mogą ją jedynie wspomagać. Oczyszczacze zasilane są energią elektryczną i nie należy umieszczać ich bliżej niż 15 cm od innych urządzeń elektrycznych lub wstawiać do wilgotnych pomieszczeń. Należy też pamiętać o doborze rozmiarów urządzenia do wielkości pomieszczenia — małe oczyszczacze nie dadzą sobie rady z dużymi powierzchniami zamkniętymi.

Nawiewniki antysmogowe

Skuteczne nawiewniki z filtrem antysmogowym filtrują 100% trafiającego do wnętrza powietrza, skutecznie chroniąc mieszkanie przed zanieczyszczeniami i alergenami oraz zapewniając prawidłowe działanie wentylacji., bez konieczności otwierania okien. Filtry zastosowane w nawiewnikach w znacznym stopniu ograniczają dostawanie się do wnętrz m.in. pyłów cementowych i węglowych, pyłków i zarodników roślin, pyłów przemysłowych, pyłów zawieszonych PM10 (do 99%) i PM2.5 (do 80%), a nawet dużych bakterii i roztoczy. Znacznie przyspieszają również pracę oczyszczaczy powietrza, a wymiana ich filtrów jest bardzo prosta.

Rośliny filtrujące

W wyniku badań przeprowadzonych w 1989 roku NASA stworzyła listę 18 roślin zdolnych do odfiltrowania z powietrza amoniaku, aldehydu mrówkowego, benzenu i trichloroetylenu („Interior Landscape Plants for Indoor Air Pollution Abatement”). Mimo że nazwy tych związków mogą sugerować ich małą powszechność, w rzeczywistości można je znaleźć praktycznie we wszystkim – począwszy od mebli i dywanów po spaliny i dym tytoniowy. Wartym rozważenia jest więc wstawienie do mieszkania kilku bluszczy pospolitych, dracen odwróconych lub chryzantem wielkokwiatowych (pełną listę można znaleźć w Internecie) — przynajmniej po jednej sztuce na 10 m2. Musimy jednak pamiętać, że niektóre z tych roślin są trujące i nie powinny znaleźć się w zasięgu dzieci i zwierzaków domowych. Nie powinny też stanowić jedynego źródła filtracji, a jedynie wspomagać pozostałe metody.

Podsumowanie

Zanieczyszczenia powietrza są właściwie stałym towarzyszem człowieka, a od czasu rewolucji przemysłowej ich stężenie osiąga bardzo niebezpieczne wartości. Przemysł, transport drogowy, ogrzewanie domów jednorodzinnych oparte na bazie spalania węgla, emisja metali ciężkich – wszystko to sprawia, że chmury smogu powstają obecnie w niemal każdym kraju świata, a bazująca głównie na węglu Polska jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych krajów Europy, a nasza jakość powietrza jest bardzo niska. Walka z zanieczyszczeniem powietrza to żmudny proces, wymagający współpracy i aktywnego działania na wszystkich szczeblach społeczeństwa.

6 listopada 2020

Tagi: filtr antysmogowy, filtr HEPA, smog